Bazı Bilimsel Çalışmalara Göre Vejetaryen Beslenme Sonuçları

Vejetaryen beslenme, hayvansal kaynaklı ürünleri ve bunlardan elde edilen gıda katkı maddelerini içermeyen bitkisel bazlı diyet türüdür.

İnsanlar farklı sebeplerden dolayı (hayvan türlerini koruma güdüsü, hayvan hakları, dini inanışlar-ideolojiler, yaşanılan travmalar sebebiyle oluşan tiksinme, hayvanların dini inanışa uygun kesim endişesi vs.) vejetaryen diyetleri uygulamaktadır. Anket sonuçları, kadınların bu beslenme tarzını erkeklerden daha çok benimsediklerini göstermektedir. [1]

Bitki bazlı diyetler kısıtlı ve katı diyetler olarak tanımlanabilir.

Vejetaryenliğin türleri vardır: **

• Bilişsel vejetaryen: Kırmızı et tüketimi oldukça düşüktür. Kendilerini vejetaryen olarak tanımlamazlar.

• Semi vejetaryen: Sağlık için kırmızı et tüketmezler. Genellikle bitki bazlı beslenirler bazen et ve ürünlerini de tüketirler. Organik et ve ürünlerini tercih ederler.

• Etik vejetaryen: Onlara göre hayvansal ürünler tüketmek katliamdır. Sağlıklı beslenme bilincinden dolayı vejetaryen beslenmezler. Asıl amaç ölümlerin azalmasıdır.

• Frutarian: Pişirme yöntemlerinin en az uygulandığı türdür. Besinlerin %75’ini çiğ meyveler ve sebzelerin bir kısmı (domates, salatalık vs.), tahıllar ve yağlı tohumlar oluşturur. Hasatta bitkisinin tümünün koparılmadığı sebze ve meyveler tüketilir.

• Lakto-vejetaryen: Süt ve ürünlerini içeren yumurta içermeyen diyet türüdür.

• Makrobiyotik vejetaryen: Balık haricinde diğer hayvansal etlerin ve hayvansal ürünlerin (yumurta, süt ve ürünleri) tüketilmediği diyet türüdür.

• Ovo-vejetaryen: Yumurtanın tüketildiği diğer hayvansal ürünlerin ve etlerin çıkarıldığı diyet türüdür.

• Ovo-lakto vejetaryen: Süt ürünleri ve yumurtanın tüketildiği diyet türüdür. Dğier hayvansal kaynaklı ürünler tüketilmez.

• Pesketarian: Yapay balıkçılıkla tutulan balıkları tüketmek istemezler. Balık tüketirler. Süt ve yumurta da bulunabilir.

• Ravist: Pişirilmemiş vegan diyetidir.

• Supratorian: Pirinç, filizlenmiş tahıllar, kurubaklagilleri içeren diyettir.

• Vegan: Tüm hayvansal ürünlerin çıkarıldığı diyet türüdür.

**

Peki vejetaryen diyetler hakkında bazı araştırmalar ne diyor?

§ Düşük yağlı ve karbonhidrat içeriği yüksek olan bitki bazlı diyetler, plazma trigliserit konsantrasyonunu yükseltir. [2] Kardiyovasküler hastalıklarla ilişkili bir durum. [3]

§ Vegan ve vejetaryen diyetlerin otoimmün ve inflamatuar hastalıkların tedavisi üzerinde olumlu etkileri vardır. [4]

§ Vegan diyetlerin en önemli olumlu noktalarından biri düşük glisemik iindekse sahip olmasıdır. Bunun yanında yeterli protein alımı olmadığında kas sağlığı olumsuz etkilenebilir. Ayrıca demir, çinko, selenyum, kalsiyum, D vitamini(balık tüketilmemesi), B2 vitaminince eksik olması diyetin tartışma konusudur. Hayvansal ürünler çinko açısından zengindir. Bitkisel kaynaklı besinlerde de çinko vardır ancak biyoyararlılığı düşüktür. Bu yüzden çinko yetersizliği görülebilmektedir. [9]

§ Meyve, sebze ve tam tahılların içerdiği yüksek posanın bağırsaklarda kısa zincirli yağ asidi üretimini arttırarak vücudun savunma sistemini güçlendirdiği ifade edilmiştir.[5]

§ Başka bir çalışmada vejetaryen diyetin demir eksikliği nedeniyle serum immünoglobulin seviyelerini düşürerek bağışıklık sistemini olumsuz etkileyebileceği rapor edilmiştir. [7] Bu diyetlere kaliteli protein kaynağı eklenmesinin bağışıklığı güçlendireceği ifade edilmiştir. [8]

§ Bitki bazlı diyetler; karbonhidrat, diyet posası, folik asit, E ve C vitamini, karotenoidler, flavonoidler, polifenoller, omega-6 yağ asitleri, magnezyum açısından zengindir. Fakat protein, omega-3 yağ asitleri ve B12 vitamin açısından da fakirdir. [6]

Vejetaryen diyetin olumlu ve olumsuz yönleri bulunmaktadır. Kesinlikle uygulanmalı diyebileceğim bir beslenme tarzı değildir. Bazı araştırma sonuçlarını derledim. Daha fazla çalışmanın incelenmesi gerekmektedir.

Vegan beslenme vejetaryen türlere göre daha katıdır. Bazı tedaviler için uzman kontrolünde uygulanabilir. Popüler akımların yaygınlaşması ve bilinçsizce uygulanan bu diyetler beraberinde ölümü de içeren sorunların ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Gerekli takviyelerin alınmamasının sağlık problemlerine yol açacağı açıktır.

İdeolojik (dini) sebepler dışında, bir diyetisyen olarak temiz hayvansal ürünlerin dengeli tüketiminin sağlık açısından daha faydalı olacağını düşünüyorum.

Dyt. Delal Ezgi Akıncı

Kaynakça

1. Storz, M.A., A. Müller, and M. Lombardo, Diet and consumer behavior in US Vegetarians: A national health and nutrition examination survey (NHANES) data report. International Journal of Environmental Research and Public Health, 2021. 19(1): p. 67.

2. Parks, E.J., et al., Effects of a low-fat, high-carbohydrate diet on VLDL-triglyceride assembly, production, and clearance. The Journal of clinical investigation, 1999. 104(8): p. 1087-1096.

3. Kumar, A., V. Chidambaram, and J.L. Mehta, Vegetarianism, microbiota, and cardiovascular health: looking back, and forward. European Journal of Preventive Cardiology, 2022. 29(14): p. 1895-1910.

4. McCarty MF. 2001. Upregulation of lymphocyte apoptosis as a strategy for preventing and treating autoimmune disorders: a role for whole-food vegan diets, fish oil and dopamine agonists. Med Hypotheses, 57: 258-275.

5. Ayyıldız F, Yıldıran H. 2019. Farklı diyet modellerinin bağırsak mikrobiyotası üzerine etkisi. Bes Diy Derg, 47: 77-86. Bagherniya M, Butler AE, Barreto GE, Sahebkar A. 2018. The effect of fasting or calorie restriction on autophagy induction: A review of the literature. Ageing Res Rev, 47: 183-197

6. Aljadani H. 2021. Impact of different dietary patterns and micronutrients on the immune system and COVID-19 infection. Cur Res Nutri Food Sci, 9: 127.

7. Gorczyca D, Prescha A, Szeremeta K. 2013. Impact of vegetarian diet on serum immunoglobulin levels in children. Clin Pediatr, 52: 241-246.

8. Zhang C, Bjorkman A, Cai K, Liu G, Wang C, Li Y, Xia H, Sun L, Kristiansen K, Wang J, Han J, Hammarstrom L, PanHammarstrom Q. 2018. Impact of a 3-months vegetarian diet on the gut microbiota and immune repertoire. Front Immunol, 9: 908.

9. Dikme, T. G. (2023). Yaşlılarda Vegan Beslenme: Derleme Makale. Acta Medica Ruha, 1(2), 173-183.

**Tıbbi Beslenme Tedavisinde Güncel Uygulamalar Kitabı (Prof. Dr. Gamze Akbulut )